اسلام آباد 19 دسمبر (اے پي پي) د اسلامي مرستې تنظيم د خارجه وزيرانو كونسل په 17مه غير معمولي غونډه كښې منظور كړې شوې متفقه قرارداد كښې په دې خبره زور راوړې شوې چې په افغانستان كښې معاشي بدحالي د كډوالو په لويه توګه د انخلاء سبب جوړيدې شي، انتها خوښي ، ترهه ګري او عدم استحكام ته به وده ترلاسه شي د كومې سختې نتيجې به چې په سيمه او نړيوال امن او استحكام پريوځي، د غريبۍ ختمولو ، روزګار موقعې پيدا كولو او خپلو وګړو له د ضروري خذمات او په خاص توګه خوراك، د څښلو پاكو اوبو ، معياري تعليم، صحت خذمات وركولو كښې د افغانستان مرستې د كولو په حاجت زور راوړلو سره افغانستان لپاره انساني مرستې په سمدستي توګه وركولو كښې په نړيوالي ورورولۍ ، ګاونډيانو ، ډونر ايجنسيو او نور نړيوالو ادارو په هڅو زور راوړې شوې، افغانستان تر مالي وسائلو رسنې مخنيوې او د قتصادي هلو ځلو بحالول مهم دې، اسلامك ډويلپمنټ بينك د سيورې لاندې يو هيومينټيرين ټرسټ فنډ جوړولو او افغان تحفظ خوراك پروګرام پيل كولو پريكړه شوې ده۔ د اسلامي مرستې تنظيم خارجه وزيرانو كونسل غير معمولي غونډه د اتوار په ورځ په اسلام آباد كښې وشوه۔ سعودي عرب د اسلامي مشرانو غونډې مشر په هيڅ په افغانستان كښې په انساني صورتحال او آئي سي خارجه وزيرانو كونسل د غير معمولي غونډې رابللو اقدام هركلې وكړو۔ قرارداد كښې په 19 دسمبر په اسلام آباد كښې د غوندې په كوربتوب كولو د اسلامي جمهوريه پاكستان ستانئه وكړې شوه۔د انډونيزيا د اړخه د ملګرو ملتونو جنرل اسمبلۍ كښې په افغانستان كښې سنګين انساني صورتحال رامخې ته كولو له شوي هڅو او په افغانستان كښې د انساني صورتحال مخنيوې لپاره اسلامي هېوادونو د اړخه شريك پام او په تشويش غور وشو۔ د اسلامي مرستې تنظيم (او آئي سي) په منشور كښې درج اصولو، مقاصد، اسلامي مشرانو غونډې ، خارجه وزيرانو كونسل او او آئي سي ايګزيكټو كمېټۍ د افغانستان صورتحال په اړه په 22 اګست 2021ء شوې غير معمولي غونډې حتمي اعلاميې په اړه قراردادونو په لارښودنه كښې دا غير معمولي غونډه وشوه۔ 2019 ء كښې په مكه مكرمه كښې شوې اسلامي ورلډ ليګ نړيوال كنفرنس كښې 1200 څخه زيات نامتو اسلامي سكالرز د اړخه خپل كړې شوې مكه اعلاميه پخلے هم وكړې شو، اسلامي ټولنې سره تړلې شوې د اسلامي اقدارو اعتراف وكړې شو، د دې خبرې هم اعتراف وكړې شو چې پرمختګ ، امن، سلامتيا، استحكام او انساني حقوق يو بل سره تړلې دي۔ د او آئي سي غړو هېوادونو د اړخه د افغانستان خپلواكي ، آزادي، سيمه ايزې سلامتيا او قومي اتحاد بشپړه عزم پخلې وكړې شو۔ قرارداد كښې وئيلي شوي چې په افغانستان كښې موجوده انساني، سماجي او اقتصادي صورتحال د نورو وجوهاتو سره سره هېواد كښې د اوږدې مودې شخړې سره تړلې دې او په دې لړ كښې په هېواد كښې كوټلې امن او پرمختګ ترلاسه كولو لپاره انساني پرمختګ كښې د سرمايه كارۍ اهميت رامخې ته كړې شو۔ په قرارداد كښې د افغانانو سره د يووالي سره سره او آئي سي غړو هېوادونو افغانستان كښې امن، سلامتيا، استحكام او پرمختك كښې مرستې له د عزم پخلې وكړو۔ د ملګرو ملتونو د اندازو څخه زيات د افغانستان 38 مليونه كسانو كښې 60 فيصده وګړي د ”ولوږې بحران” سره مخ دي او دا صورتحال ورځ په ورځ خرابيږي۔ افغانستان كښې خراب شوې انساني بحران زيات خطرناك وګرځولې شو ، په خاص توګه ورلډ فوډ پروګرام د اړخه جارې كړې شوې انتباه چې 22.8 مليونه كسان د افغانستان د نيمې څخه زياته آبادي د خوراك كمې سره مخ ده ۔3.2 مليونه ماشومان او 7 لكه حامله او پيئ وركونكې ميرمنې د سخت غذائي كمې خطر ښكار دي۔ قرارداد كښې په افغانستان كښې انساني صورتحال ښه كولو لپاره اقتصادي مرستې روان ساتلو په حاجت زور راوړلو سره وئيلي شوې چې په دې لړ كښې په لويه توګه د توان ، ټرانسپورټ او مواصلاتي منصوبو پشمول تاپي پائپ لائن برېښنا ترسيل په منصوبو عملدرآمد لپاره نوې موقعې پيدا كولو ته اړتيا ده دغسې چې د افغانانو زياته ښېګړه وشي۔ اقتصادي مرستې تنظيم 15مې مشرانو غونډه كومه چې په 28 نومبر 2021 ء اشك آباد كښې شوې وه په دغه غونډه كښې په متفقه اعلاميه كښې په افغانستان كښې انساني مسئلو حل كولو لپاره په خپل كړې شوې اقداماتو غور وكړې شو۔ قرارداد كښې د افغانستان د صحت نظام په خراب حالت ، ناروغو كښې په زياتوالې او په خاص توګه د كورونا وبا صورتحال او زيات غذائي كمې او افغان كډوالو په صورتحال د سخت تشويش څرګندونه وشوه۔د ملګرو ملتونو د كډوالو هائي كمېشن له مخې جنوري او ستمبر 2021 ء په مهال 6 لكه 65 زره كسان په افغانستان كښې دننه بې كوره شوي۔ دې نه ځانله په افغانستان كښې د شخړې په وجه وړاندې څخه په كورني توګه بې كوره شوې كسانو شميره 2.9 مليونه ده۔ افغانستان خراب شوې معاشي صورتحال د تشوېش څرګندونه وشوه كوم چې د بهر هېواد افغانانو اثاثو سره سره نور نړيوالې مرستې پرله پسې منجمد كيدو سره خراب شوې دې سره په سمدستي توګه د روپو ترسيل مسئلې زياتې شوې ، سركاري اهلكارو له د تنخا وركولو او افغانستان وګړو لپاره ضروري عوامي او سماجي خذمات وركولو كښې خنډان راولاړ شوې۔ قرارداد كښې په دې خبره زور راوړې شو چې افغانستان كښې معاشي بدحالي به د كډوالو په لويه توګه د انخلاء سبب وګرځي، انتها خوښي ، ترهه ګري او عدم استحكام ته به وده ترلاسه شي د كومې سختې نتيجې به چې په سيمه او نړيوال امن او استحكام پريوځي، د غريبۍ ختمولو ، روزګار موقعې پيدا كولو او خپلو وګړو له د ضروري خذمات او په خاص توګه خوراك، د څښلو پاكو اوبو ، معياري تعليم، صحت خذمات كوركولو كښې د افغانستان مرستې د كولو په حاجت زور راوړلو سره افغانستان لپاره انساني مرستې په سمدستي توګه وركولو كښې په نړيوالي ورورولۍ ، ګاونډيانو ، ډونر ايجنسيو او نور نړيوالو ادارو په هڅو زور راوړې شوې، افغانستان تر مالي وسائلو رسنې مخنيوې او د قتصادي هلو ځلو بحالول مهم دې، اسلامك ډويلپمنټ بينك د سيورې لاندې يو هيومينټيرين ټرسټ فنډ جوړولو او افغان تحفظ خوراك پروګرام پيل كولو پريكړه شوې ده۔ كه د منفي رفتار مخنيوې لپاره په سدستي توګه اقدامات ونه كړې شو نو د رياستي ادارو او ضروري استعداد كار بحالۍ كښې به به ډير وخت ولګي،نړيوالې ورورولۍ دا توقعات بيا لرلو سره ووئيل ټول افغانان دې قومي مفاهمت ته ودې وركولو ، نړيوال كنونشنز او لوظنامو پاسداري كولو او د ملګرو ملتونو چارټر او په قراردادونو كښې درج نړيوالې حكمرانغ په اصولو عمل كولو لپاره تاريخي موقعې څخه ګټه پورته كړې، اسلامي اصولو اورانساني حقوق نړيوالې اعلاميې (يو ډي ايچ آر) تعميل كښې د افغانانو ژوند ، سلامتيا او عزت حق تحفظ او د احترام د اهميت پخلې كولو سره په دې عمل وكړي۔ قرارداد كښې افغانستان او سيمې كوټلې امن، سلامتيا، تحفظ او اوږدې مودې سوكالۍ شريك اهداف ترلاسه كولو مقصد سره د افغانستان د ګاونډيانو سره د ملګرتيا طرز عمل سره سره كوټلې حكومتي ډھانچې جوړولو په اهميت زور راوړې شوې كوم چې اعتدال خوښې او مستحكم ملكي او خارجه پاليسو لپاره مهم دې۔په قرارداد كښې په ټولو څانګو كښې د ميرمنو معني لرونكې شركت په اهميت، انساني حقوق پشمول د ميرمنو ، ماشومانو او اقليتونو په حقوق زور راورې شوې۔ قرارداد كښې وئيلي شوې چې ترهه ګري د افغانستان، سيمې هېوادونو او نړيوالې ورورولغ امن، سلامتيا او استحكام لپاره اوس هم يو لوئ خطره دې۔ د ترهه ګرغ په انساني حقوق، دې څخه ځپليو او د هغوې په كورنيو او په خاص توګه په ميرمنو د او د جينكو په بنيادي آزادۍ اثرات كېږي۔ قرارداد كښې د افغانانو په ستونزو د افسوس څرګندونې سره د هغوې سره د بشپړه يووالي څرګندونې پخلې شوې او د هغوې په مناسب مرسته كولو زور راوړې شوې۔ قرارداد كښې په دې خبره زور راوړې شوې چې د افغانستان خاوره به د كومې هم ترهه ګر ډلې ژاله يا محفوظ پناه ګاه په توګه نه استعمالېږي۔ صوبه خراسان كښې د داعش (آئي اېس كے پي) د اړخه د ترهه ګرۍ بريدونو سخته غندنه شوې كوم چې د داعش سره تړون لري ، د كومې په نتيجه كښې ئې قيمتي ځاني زيان شوې ۔ افغانستان كښې سفارتي عملے،د مرستې او نړيوالو تنظيمونو د غړو حفاظت او سلامتيا باور كولو ، عامې بخښنې ، انتقامي كارروائيو څخه دډه كولو او هغه ټولو وګړو له د محفوظ لارې اجازې وركولو هركلې شوې كوم چې په افغانستان كښې دننه يا بهر مزل كول غواړې ، افغانستان څخه د 47 هېوادونو 83 زره څخه زياتو كسانو په انخلاء كښې د پاكستان مهم كردار ستائلې شوې۔ افغانستان څخه په انخلاء كښې په آسانيو وركولو د قطر، كويت، متحده عرب امارات، ايران، آذربائيجان، تركيې او نورو هېوادونو مهم كردار هم ستائلې شوې۔ نړيوالې ورورولغ او په خاص توګه او آئي سي غړو هېوادون ولپاره د افغانستان وګړي يواځي نه پرېښودلو اهميت په زور راوړې شوې۔ قرارداد كښې د او آئي سي خارجه وزيرانو كونسل غير معمولي غونډه كښې په ګډون كولو د ملګرو ملتوتنو عمومي سيكتر ، چين، امريكې، برتانيې، فرانس، روس، جاپان، جرمني، اټليا، اروپائي ائتلاف ، اقتصادي مرستې تنظيم، ليګ آف عرب سټيټ، خليج مرستې كونسل نمائندګانو د موجودګۍ هركلې كوو۔ افغان چارواكو نمائنده بيان هم نوټ كړې شو ،دا كنفرنس د امناكه، متحد، مستحكم، خپلواكه او سوكاله افغانستان لپاره د افغانانو سره د د او آئي سي غړي هېوادونو د يووالي ثبوت دې۔ قرارداد كښې په افغانستان زور راوړې شوې چې د ملګرو ملتونو او او آئي سي په منشور كښې ليك اصولو او مقاصد پاسداري وكړي او نړيوالو لوظناكو او كنونشنز ترمخه د خپلو لوظونو پشمول نړيوال انساني حقوق لوظناكو ترمخه خپلې ذمه وارۍ په خاص توګه په ميرمنو ، ماشومانو حقوق، څوانانو ، مشرانو او خصوصي ضروريات لرونكو كسانو سره سره د كورنيو اقدار تحفظ لكه څنګه چې اسلامي تعليمات او اصولو كښې درج دي ، احترام وكړي۔ قرارداد كښې وئيلي شوې چې د ملګرو ملتونو د اړخه په لويه توګه د رپورټونو هم نوټس واخلي چې افغانستان كښې انساني بحران تندۍ سره زياتيږي كوم چې دې څخه وړاندې نه ؤ رامخې ته شوې۔ قرارداد كښې وئيلي شوې جې د ملګرو ملتونو نظام په خاص توګه د ملګرو ملتونو د كډوالو هائي كمشنر (يو اين ايچ سي آر)، د ملګرو ملتونو د انساني چارو رابطه كارۍ دفتر (او سي ايچ اے)، ورلډ فوډ پروګرام (ډبليو ايف پي)، ملګرو ملتونو نړيوال ماشومانو هنګامي فنډ (يونيسف)، ملګرو ملتونو پرمختيائي پروګرام (يو اين ډي پي)، سمدستي انساني مرستې وركولو لپاره د او آئي سي سره شريك اقدامات مخ په وړاندې بوتللو ډاډګيرنه كوي۔ افغانستان وګړو له په سمدستي توګه انساني مرستې وركولو لپاره ترمز ښار كښې د ملګرو ملتونو د سيورې لاندې يو سيمه ايز لاجسټك مركز جوړولو لپاره د ازبكستان د اقدام هركلې كوو۔په قرارداد كښې د نړيوالې ورورولغ څخه غوښتنه شوې چې د افغانستان سره سره د افغان كډوالو كوربتوب كونكې هېوادونو له سمدستي او كوټلې انساني مرسته وركړي۔ قرارداد كښې د نړيوالې ورورولۍ او په خاص توګه د ملګرو ملتونو سلامتي كونسل څخه د دې خبرې باوري كولو اپيل شوې چې موجوده ټارګټډ بنديزونه په افغانستان كښې د ادارو، سكولونو او روغتونونو محفوظ ساتلو لپاره انساني مرسته يا اقتصادي وسائل وركولو كښې خنډان جوړ نه شي او ګڼ اړخيزه پرمختيائي ادارو، ملګرو ملتونو ، اد ملګرو ملتونو ادارو ، فنډز او پروګرام او نور انساني تنظيمونو موجوده مرستې او اثاثې د انساني مرستې پلو منتقل كولو لپاره د افغانستان سره د نړيوالې ورورولۍ پرله پسې د شموليت اهميت توثيق شوې دې ، په خاص توګه افغانانو انساني او پرمختيائي ضروريات په حمايت كښې پريكړه شوې چې او آئي سي افغانستان وګړو له انساني او پرمختيائي مرستې وركولو كښې به قائدانه كردار ترسره كوي۔ قرارداد كښې جنرل سيكرټريټ څخه خواست شوې چې په كابل كښې د او آئي سي مشن ته انساني، مالي او لاجسټك وسائل څخه مضبوطولو لپاره سمدستي اقدامات وكړې دغسې چې نړيوالې شراكت داري جوړولو او زمكيزې مرستې كارروائي په ښه ډول ترسره كړې شي۔ قرارداد كښې وئيلي شوې جې د افغانستان ليكويډيټي سنګين چيلنجونو سره مخ ده او جائز بينكنګ خذمات تر رسنې آسانولو اقدامات ته د پام لرنې كولو عزم څرګندونه كوي۔ قرارداد كښې وئيلي شوې چې دا پريكړه شوې چې د او آئي سي جنرل سيكرټريټ، اسلامي پرمختيائي بينك او هيومينټيرين ټرسټ فنډ سره په ګډه د ملګرو ملتونو سره دې خبره پيل كړې شي دغسې چې په اړوند فورمز اقدامات فعالولو لپاره تګلاره جوړه كړې شي۔ قرارداد كښې وئيلي شوې چې مالي او انساني مرسته او افغانانو له سمدستي او كوټلې مرستې وركولو لپاره يوې كوټلې تګلارې ته اړتيا ده۔ اسلامي پرمختيائي بينك ته د 2022 ء وړومبو تر درې مياشتو هيومينټيرين ټرسټ فنډ په سمدستي توګه فعالولو خواست شوې دې۔ د او آئي سي غړو هېوادونو ، اسلامي مالياتي ادارو، عطيه وركونكو او نور نړيوالو شراكت دارو څخه غوښتنه شوې چې د افغانستان لپاره هيومينټيرين ټرسټ فنډ سره سره افغانستان له په انساني بنيادونو مرسته وركړي۔ قرارداد كښې وئيلي شوې چې دا پريكړه شوې چې او آئي سي جنرل سيكرټريټ به د روغتيا نړيوالې ادارې او نورو اړوندو ادارو سره د كورونا وبا په تناظر كښې ويكسينز سره سره نور طبي سامان، افغانستان وګړو لپاره تكنيكي مرسته او د رورغتيا نور مستقل او رامخې ته شوې خدشات په تناظر كښې مرسته كوي۔ افغان تحفظ خوراك پروګرام پيل كولو پريكړه شوې او اسلامك آرګنائزيشن فار فوډ سكيورټي څخه اپيل شوې چې كله ضرورت وي نو تنظيم د خوراك پانګې استعمالولو سره په دې لړ كښې دې ں ضروري اقدامات وكړي۔ او آئي سي غړو هېوادونو ، نړيوالو عطيه وركونكو ، ملګرو ملتونو فنډز او پروګرامز او نور نړيوال اداكارو ډاډګيرنه دې وكړې شي دغسې چې په افغانستان كښې د فوډ سكيورټي پروګرام كښې برخه واخلي ۔ قرارداد كښې وئيلي شوې چې او آئي سي سيكرټري جنرل څخه د افغانستان سره سره ګاونډي هېوادونو كښې د افغان كډوالو لپاره ضروري انساني او اقتصادي مرستې وركولو لپاره د ډونر مالياتي ادارو سره د خبرې كولو لپاره د خپلې غوښتنې پخلې شوې ۔ او آئي سي غړو هېوادونو ، نړيوالې ورورولۍ پشمول ملګري ملتونو نظام، نړيوالو تنظيمونو او نړيوالو مالياتي ادارو څخه په سمدستي توګه اپيل شوې چې د افغانستان لپاره پاليسي ذريعو په توګه هر ممكن او ضروري بحالي، تعمير نو، پرمختګ ، مالي، تعليمي، تكنيكي او مادي مرسته وكړي۔ قرارداد قرارداد كښې د دې خبرې توثيق شوې چې افغانستان كښې امن، سلامتيا او استحكام د ټولو افغان كډوالو او په افغانستان كښې دننه بې كوره شوې كسانو محفوظ او باوقار سره ستنيدو كښې خپل تعميري كردار ترسره كړي۔ د او آئي سي سيكرټري جنرل څخه اپيل شوې جې اسلامي پرمختيائي بينك او سيكرټري جنرل د اسلامي مرستې تنظيم خصوصي ايلچي سره په ګډه كار كولو سره دې قرارداد له عملي شكل وركولو له د اقدامات په اړه د خارجه وزيرانو كونسل 48مه غونډه كښې رپورټ وړاندې كړي۔ افغانستان كښې د او آئي سي مشن قوي كولو لپاره اقدامات او وسائل سره د او آئي سي سيكرټري جنرل ته خواست شوې چې 48مه غونډه كښې يو رپورټ وړاندې كړې چې پكښې په افغانستان كښې انساني او معاشي صورتحال مخنيوې لپاره اقدامات په ګوته شوې وي او او آئي سي غړو هېوادونو ، او آئي سي مالياتي او انساني ادارو او تنظيمونو د لارې افغانستان لپاره اقتصادي وسائل، انساني مرستې يا اړوند فنډز، مالياتي اثاثو يا دې سره اړوند فنډز وركولو كښې پېښې كومې هم مسئلې رامخې ته كړې شوي
